Wariograf – wszystko, co musisz o nim wiedzieć
Spis treści:
- Wariograf – wszystko, co musisz o nim wiedzieć
- Wariograf – co to?
- Kto może przeprowadzić badania wariograficzne?
- Kiedy sprawdzi się badanie wariografem?
- Przeciwwskazania do badania wariografem
- Czy da się oszukać wariograf?
- Jak oszukać wariograf?
- Ile kosztuje badanie wariografem?
- Wariograf – podsumowanie
Podstawowym przeznaczeniem wariografu jest analiza reakcji fizjologicznych osoby na zadawane pytania. Samo urządzenie może stanowić cenne narzędzie do ujawnienia prawdy w kontekście spraw prywatnych, biznesowych i do celów procesowych, jednak jego wykorzystanie jest obarczone konkretnymi ograniczeniami. W poniższym artykule omówimy możliwości, jakie daje wariograf – co to za urządzenie, jakie efekty pozwala osiągnąć i jakie utrudnienia są związane z jego stosowaniem.
Wariograf – co to?
Wariograf to urządzenie, potocznie określane jako „wykrywacz kłamstw”, służące do monitorowania parametrów fizjologicznych ciała oraz oceny reakcji osoby odpowiadającej na zadawane pytanie lub przedstawione informacje. Celem zastosowania wariografu nie jest wykrycie kłamstwa, a zbadanie bezwarunkowych odpowiedzi organizmu i ciała na zadawane pytania, które są rejestrowane przez czujniki, a następnie interpretowane przez eksperta przeprowadzającego badanie. Sąd Najwyższy 29 stycznia 2015 roku postanowił, że wariograf nie jest równoznaczny z wykrywaczem kłamstw, a bardziej jest weryfikatorem śladów pamięciowych, przez co bardziej adekwatne jest określenie „wykrywacza istotności”. Wariograf jest wykorzystywany przede wszystkim do ustalenia naturalnych reakcji i zbadania śladu pamięciowego człowieka poprzez dokonywanie pomiarów procesów, których świadome kontrolowanie przeważnie jest niemożliwe. Są to zmiany w pracy układów: oddechowego (głębokość i częstotliwość oddechu) oraz sercowo-naczyniowego (tętno i ciśnienie krwi), a także autonomicznego układu nerwowego (jego aktywacja jest ściśle związana z pobudzeniem fizjologicznym połączonym ze zwiększoną wilgotnością skóry wykazywaną w badaniu przez zmniejszony opór elektryczny skóry). Osobie poddanej badaniu zakładane są czujniki:
- rejestrujące sposób oddychania – na klatkę piersiową; płytszy, szybszy oddech może oznaczać lęk bądź niepokój,
- badające pracę układu krążenia – na przedramię; zmiany w rytmie serca oraz wzrost ciśnienia krwi mogą wskazywać na stres i silną reakcję emocjonalną,
- informujące o zmianach w przewodnictwie skóry – na opuszkach palców dłoni; potliwość, mierzona jako zmniejszony opór elektryczny przez skórę, może sugerować silne przeżywanie emocji, tj.: lęk, złość czy stres.
Kto może przeprowadzić badania wariograficzne?
W Polsce badania wariograficzne mogą przeprowadzać wyłącznie osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje. Zazwyczaj są to przeszkoleni w tym zakresie psychologowie, specjaliści z zakresu bezpieczeństwa lub eksperci z profesjonalnych organizacji. Badanie jest przeprowadzane w kontrolowanym środowisku i składa się z kilku etapów (wywiad poprzedzający, badanie obejmujące różne pytania – obojętne, kontrolne, bezpośrednio dotyczące badanego problemu, rozmowa po zakończeniu, opinia eksperta co do wyników). Ważnym czynnikiem uzyskania wiarygodnych wyników jest doświadczenie osoby przeprowadzającej test zarówno pod względem opracowania odpowiedniego zestawu pytań, jak i analizy reakcji badanej osoby.
Kiedy sprawdzi się badanie wariografem?
Badania wariograficzne są obowiązkowym elementem rekrutacji w większości służb specjalnych, m.in.: Centralnym Biurze Antykorupcyjnym czy Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Są wykorzystywane także w czasie procesów sądowych, jednak mogą one również odpowiadać na potrzeby rynku komercyjnego w przypadkach: potrzeby zweryfikowania szczerości intencji bądź wyjaśnień konkretnej osoby (np. w kontekście podejrzeń o zdradę, przestępstwa w przedsiębiorstwie).
W polskim prawie wyniki badań wariograficznych zazwyczaj są traktowane jako wsparcie w prowadzeniu spraw sądowych, a nie jako materiał dowodowy. Zgodnie z Kodeksem postępowania karnego i orzecznictwem Sądu Najwyższego istnieje możliwość wykorzystania wariografu, jednak pozostaje ona obwarowana pewnymi ograniczeniami. W sprawach karnych przeprowadzone badania są częściej dopuszczane do materiału dowodowego niż w postępowaniach cywilnych. Według Art. 199a. KPK stosowanie środków technicznych kontrolujących nieświadome reakcje organizmu jest możliwe wyłącznie za zgodną badanej osoby. Wykonywane badania wariograficzne powinny służyć do zawężenia kręgu podejrzanych (co oznacza, że mogą być one przeprowadzone w celu zweryfikowania statusu procesowego danej osoby, ponieważ nie może ona być podejrzaną, oskarżoną, ani świadkiem) i dostarczeniu istotnych informacji na wstępnym etapie śledztwa lub w przypadku, kiedy spełniony zostaje jeden z następujących warunków: „słowo przeciwko słowu” i brak istotnych lub wiarygodnych informacji, brak materiału dowodowego z dowodów bezpośrednich, uwiarygodnienie toku zdarzeń, weryfikacja spójności zeznań świadka. Natomiast w postępowaniu cywilnym wynik badania wariografem jest interpretowany jako opinia prywatna i zachodzi znikoma istotność dowodu – oznacza to, że nie ma on mocy dowodowej bez poparcia innym dowodem. Sąd Najwyższy 29 stycznia 2015 roku postanowił, że dowody z badania wariograficznego pełnią funkcje: pomocniczą, poszlakową, specyficzną i uzupełniającą.
Profesjonalne badania wariografem znajdują zastosowanie w sytuacjach osobistych, kiedy potrzebne jest rozstrzygnięcie konfliktu lub kryzysu, np.: rozwiązanie sporów rodzinnych, sprawdzenie wierności w związku lub wyjaśnienie różnych zarzutów (kradzieży, fałszywych pomówień w środowisku zawodowym). Potwierdzenie bądź zaprzeczenie wątpliwości ma na celu odbudowanie zaufania między zaangażowanymi osobami. Badania wariograficzne mogą być wykorzystywane również w sprawach biznesowych, kiedy dla dobra i bezpieczeństwa firmy wymagane jest sprawdzenie wiarygodności i lojalności osoby biorącej udział w procesach rekrutacyjnych na kluczowe stanowiska. W takiej sytuacji badanie wariografem skupione jest na ustaleniu ewentualnych powiązań kandydata ze środowiskiem przestępczym oraz uzyskaniu różnych informacji, które w perspektywie zatrudnienia mogłyby zaszkodzić firmie. Wariograf stosowany również wewnętrznie w celach wyjaśnienia nadużyć, kradzieży, szpiegostwa i innych działań, które mogą wpływać negatywnie na przedsiębiorstwo. Wariograf służy jako narzędzie prewencyjne i środek do budowania kultury zaufania i transparentności.
Przeciwwskazania do badania wariografem
Wariograf rejestruje zwiększoną aktywność psychofizjologiczną na konkretny bodziec umożliwiającą zbadanie zmian zachodzących w organizmie na skutek zadawanych pytań, które są skonstruowane w taki sposób, aby wywoływać silne emocje związane z konkretnym wydarzeniem. Samo badanie jest bezbolesne, jednak jego odbiór zależy od badanej osoby. W trakcie trwania testu mogą wystąpić łagodne objawy, tj.: dyskomfort, stres, zawroty głowy i przyspieszone tętno, które jednak zazwyczaj ustępują i nie pozostawiają poważnych komplikacji zdrowotnych. Badanie, mimo bezinwazyjności, nie jest przeznaczone dla każdego – istnieją ograniczenia zarówno ze sfery psychicznej, jak i fizycznej, które uniemożliwiają jego przeprowadzenie. Główne przeciwwskazania do badania wariografem obejmują:
- zaburzenia neurologiczne (np. epilepsja, stwardnienie rozsiane, choroba Alzheimera czy też Parkinsona),
- zaburzenia psychiczne (np. schizofrenia),
- niepełnosprawność intelektualna i umysłowa,
- choroby serca i układu oddechowego,
- stałe przyjmowanie leków, które skutkują brakiem możliwości interpretacji pomiarów psychofizjologicznych,
- złe samopoczucie w dniu badania (przeziębienie, gorączka, katar, alergia lub inne dolegliwości bólowe), które mogłoby zakłócić wynik.
W trakcie testu wstępnego dyskwalifikowane są również osoby symulujące chorobę psychiczną lub fizyczną oraz takie, które przyjęły leki mogące fałszować wyniki. Wpływ na odczyty mogą mieć różne czynniki, dlatego badanie wariografem wymaga konsultacji w zakresie danego schorzenia lub przyjmowanych leków i potwierdzenia braku przeciwwskazań zdrowotnych do jego przeprowadzenia.
Czy da się oszukać wariograf?
Wiele osób zarówno zlecających badanie, jak i poddanych testowi zastanawia się, czy da się oszukać wariograf. Warto pamiętać, że jest to odpowiednio zaprogramowana maszyna działająca według określonych zasad. Rejestruje ona wiele różnych reakcji fizjologicznych organizmu poprzez obiektywne odczytywanie impulsów wysyłanych przez ciało badanego, które następnie analizuje za pomocą algorytmu, wskazując odchylenia i zmiany w reakcjach. Taką postać z rozwagą interpretuje ekspert przeszkolony w zakresie badań wariograficznych.
Jak oszukać wariograf?
Podstawowym warunkiem przeprowadzenia badania wariografem jest świadoma zgoda osoby, która ma mu się poddać po uzyskaniu informacji o celu, przebiegu i możliwych konsekwencjach testu. Samego urządzenia nie da się oszukać, ponieważ jest ono ściśle zaprogramowane. Jedynymi możliwościami manipulacji wynikiem są próby kontrolowania własnych emocji w taki sposób, aby wariograf rejestrował i analizował reakcje bez wykazywania odchyleń i zmian lub wprowadzenia w błąd operatora w zakresie panowania nad autonomicznym układem nerwowym – działającego bez kontroli umysłu – oraz naturalnych odruchów ciała. Kończąc rozważania dotyczące tego, jak oszukać wariograf, można podsumować wyjaśnieniem, jaki taka próba miałaby przynieść cel. Nawet jeśli okazałaby się ona skuteczna, to jej efektem byłoby uzyskanie wyniku pozytywnego (opinia, że badany mówi prawdę lub jest przekonany co do przedstawionej wersji wydarzeń), a nie nierozstrzygającego (opinia, że nie można jednoznacznie stwierdzić prawdziwości bądź fałszywości odpowiedzi badanej osoby), który w praktyce uniemożliwia jego wykorzystanie w postępowaniu sądowym lub innych sytuacjach wymagających jednoznacznej oceny prawdomówności, np. oczyszczenia z zarzutów.
Ile kosztuje badanie wariografem?
To, ile kosztuje badanie wariografem, jest zależne od wielu czynników tj.: przeznaczenie badania (prywatne, biznesowe, w celach procesowych), złożoność sprawy, ilość badanych osób czy instytucji przeprowadzającej badanie. Średnie ceny badania wariografem oscylują pomiędzy 2000 zł, a 3500 zł. Osoby zainteresowane skorzystaniem z tego rodzaju badania powinny zwrócić uwagę na renomę ośrodka i doświadczenie specjalisty, aby mieć pewność profesjonalizmu i rzetelności wykonania usługi.
Wariograf – podsumowanie
Wariograf – czyli urządzenie rejestrujące fizjologiczne objawy emocji odczuwanych w trakcie badania wyrażanych przez zmiany sposobu oddychania, pracy serca oraz przewodnictwa elektrycznego skóry – zyskał miano wykrywacza kłamstw. Jednak zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2015 roku, te dwa pojęcia nie powinny być ze sobą utożsamiane, gdyż wpływ na wyniki badania wariograficznego może mieć wiele czynników (np.: stres, lęk, zmęczenie, niepewność i inne stany emocjonalne), przez co nie zawsze mogą być uznawane jako skuteczne narzędzie do oceny prawdomówności. W Polsce badania wariograficzne nie są oficjalnie uznawane za wystarczające dowody w sprawach sądowych, dlatego warto przemyśleć cel jego przeprowadzenia oraz możliwości wykorzystania uzyskanych wyników. Można skonsultować się z prawnikiem bądź specjalistą, którzy pomogą wyjaśnić kontekst i ewentualne korzyści.
