Szpiedzy – jak działają w dzisiejszym świecie?

Spis treści:

Realia szpiegostwa są inne niż te u bohaterów filmów sensacyjnych. Szpiedzy w dzisiejszych czasach to nie tylko eleganccy agenci wyposażeni w broń i gadżety, są to przede wszystkim analitycy, informatycy i stratedzy prowadzący skomplikowane operacje wywiadowcze, które służą do zapewnienia bezpieczeństwa kraju i obywateli (w przypadku rządowej Agencji Wywiadu wykonującej czynności zarówno operacyjno-rozpoznawcze, jak i analityczno-informacyjne na podstawie Ustawy z dnia 24 maja 2002 r. o Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego oraz Agencji Wywiadu (Dz. U. z 2022 r. poz. 557)) lub są nielegalnie wykorzystywane w celu zaszkodzenia firmom konkurencyjnym i innym państwom.

Szpiegostwo – zagrożenie dla firm i państw

Szpiegostwo obejmuje szereg niejawnych, nielegalnych działań inwigilujących prowadzonych wobec innego podmiotu gospodarczego na potrzeby rywalizacji konkurencyjnej lub na szkodę państwa. W wyniku szpiegostwa firmy mogą stracić poufne informacje (techniczne, technologiczne, komercyjne, strategiczne, personalne), co może wpłynąć negatywnie na reputację i zaufanie wśród klientów, partnerów biznesowych czy też pracowników. Działania konkurencji mogą również doprowadzić do sabotowania i zakłócania działalności operacyjnej, a także wiązać się z kosztami naprawienia wyrządzonych szkód czy wprowadzenia zabezpieczeń. W przypadku osób biorących udział w działalności obcego wywiadu mogą zagrozić bezpieczeństwu narodowemu poprzez pozyskanie informacji dotyczących m.in.:

infrastruktury krytycznej,
strategicznych planów militarnych,
utajnionych programów rozwojowych,
niejawnych operacji wywiadowczych.

Przekazanie takiej wiedzy obcemu wywiadowi może doprowadzić do destabilizacji politycznej, dezinformacji, manipulacji i prowokacji, odbijając się negatywnie na bezpieczeństwie kraju wraz z obywatelami oraz na relacjach z innymi krajami. W Polsce szpiegostwo przemysłowe reguluje ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 16 kwietnia 1993 roku (wobec przedsiębiorstwa) oraz Kodeks pracy (wobec pracowników). Za tego rodzaju działania grozi odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy organizacji bądź spowodowanie zagrożenia poprzez jej naruszenie. Natomiast szpiegostwo przeciwko państwu w polskim prawie podlega art. 130 Kodeksu karnego, w którego rozumieniu jest to przestępstwo przeciwko bezpieczeństwu Rzeczypospolitej Polskiej. W takiej sytuacji szpiegostwo, w zależności od zakresu realizowanych zadań, grozi karą od 6 miesięcy do nawet dożywotniego pozbawienia wolności.

Szpiedzy w Polsce – historia i współczesność

Szpiegostwo w Polsce, ze względu na strategiczne położenie w centrum Europy, od dawna odgrywa ważną rolę w polityce i funkcjonowaniu państwa. W obliczu nowych zagrożeń związanych z globalizacją, terroryzmem, cyberatakami czy wojnami hybrydowymi działania Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego (chroniącej porządek konstytucyjny RP), Służby Kontrwywiadu Wojskowego (działającej w sprawach ochrony przed zagrożeniami wewnętrznymi oraz bezpieczeństwa i zdolności bojowej sił zbrojnych RP) i Agencji Wywiadu (odpowiedzialnej za wywiad zagraniczny) są kluczowe dla zachowania bezpieczeństwa państwa i obywateli. Polskie służby współpracują z innymi krajami w ramach struktur NATO i UE. Szpiedzy w Polsce mogą działać w obszarze np.: politycznym, gospodarczym, militarnym, technologicznym, dążąc do realizacji różnych celów.

Szpieg Polski – fakty i mity o działalności wywiadowczej

Szpiegostwo jest jedną z podstawowych form działalności wywiadowczej skupiającą się na tajnym zbieraniu informacji. Służby wywiadowcze działają poufnie i w zakonspirowaniu, legendując podejmowane czynności, a ich prawdziwe oblicze często obejmuje tajemnica. Dlatego obraz szpiega ukształtowały zarówno prawdziwe wydarzenia, jak i literacka fikcja, co sprawia, że jest on nacechowany różnymi stereotypami, np. ukazujący szpiegów jako odważnych romantyków działających na podstawie swoich przeczuć i intuicji. Jednak szpiegostwo to realne działania, których efekty przekładają się na bezpieczeństwo i funkcjonowanie kraju, dlatego przeważnie kierują się fachową wiedzą, analitycznymi umiejętnościami i nowoczesnymi technologiami. Spora część szpiegów na pierwszy rzut oka wydaje się, że nie działa w ukryciu, a wtapia się w tłum, nie będąc bezwzględnymi, niebezpiecznymi i gotowymi na wszystko ludźmi, aby zrealizować wyznaczone zadanie i uzyskać określone cele. W rzeczywistości szpieg Polski nie zawsze jest w stanie dostarczyć dokładnych informacji, a w swoich działaniach zdarza mu się popełnić błędy i pozyskiwać niekompletną, nieprecyzyjną lub mylącą wiedzę, przez co wiele misji szpiegowskich o różnym charakterze kończy się niepowodzeniem.

Szpieg – kim jest i jakie metody stosuje?

Szpieg to specjalnie wyszkolona osoba, która działa w tajemnicy na rzecz organizacji lub państwa, przeprowadzając konkretne zadanie. Taka osoba wyszukuje, analizuje i przejmuje tajne informacje, unikając dekonspiracji, w czym pomaga jej szereg umiejętności (np. reagowanie na niespodziewane sytuacje czy praca pod presją), doświadczenie i specjalistyczne sprzęty do nagrywania dźwięku i rejestrowania obrazu. Szpieg do zdobycia informacji wykorzystuje rozmaite metody, np.:

techniczna inwigilacja – montaż urządzeń elektronicznych tj.: podsłuchy, ukryte kamery, lokalizatory GPS,
obserwacja – śledzenie konkretnej osoby i zebranie kompromitujących materiałów,
ataki socjotechniczne – manipulowanie, np. pracownikami, nakłaniające do wykonania określonej czynności (np. zainstalowanie na służbowych komputerach złośliwego oprogramowania) lub ujawnienia informacji,
osobowe źródła informacji – wprowadzenie osoby do przedsiębiorstwa lub wytypowanie niezadowolonych pracowników i zaoferowaniu im korzyści za przekazanie informacji,
szerzenie dezinformacji – oczernianie konkurencji i celowe wypuszczenie na rynek fałszywych informacji na temat firmy, pracowników, produktów, usług służące osłabieniu jej pozycji lub prowadzące do utraty zaufania wśród inwestorów, lub klientów; czarny PR polega na kreowaniu wizerunku zniechęcającego do korzystania z oferty lub podejmowania współpracy,
włamanie na teren firmy lub cyberatak – przeszukanie biura lub sieci korporacyjnych prowadzące do kradzieży czy skopiowania dokumentów i informacji z dysków twardych, niezabezpieczonych laptopów czy telefonów; fizyczne włamanie może zostać przeprowadzone, aby uzyskać kody i dostępy do systemu informatycznego, który będzie celem ataku i kradzieży danych.

Szpieg w firmie – jak rozpoznać i zapobiec wyciekowi informacji

Szpiegostwo przemysłowe może wystąpić w każdej branży, w której informacja stanowi wartość, a jej opracowanie we własnym zakresie to długotrwały, kosztowny proces, np. zaawansowana technologia, innowacje, wyniki badań, listy kontrahentów. Konkurencja prześcigająca się w sektorach takich jak choćby motoryzacja, farmacja czy IT jest skłonna do podejmowania agresywnych i niezgodnych z prawem działań prowadzących do polepszenia swojej pozycji rynkowej. Wykonanie takiego ruchu zazwyczaj jest precyzyjnie zaplanowane i dokładnie przygotowane. Szpiegostwo może przybierać różne formy, np.: montowanie podsłuchów i nielegalne pozyskiwanie strategicznych informacji, cyberprzestępczość i wykradanie zasobów sieciowych, czy angażowanie w procesy rekrutacyjne podstawionych kandydatów lub namawianie niezadowolonych pracowników do działania na niekorzyść organizacji (np. kradzież strzeżonych informacji dla zysku lub zemsty). Prawidłowa identyfikacja zakresu działań szpiega jest kluczowa przy zabezpieczaniu organizacji i jej zasobów.

Świadomi zagrożeń właściciele dostrzegają problemy, jakich może przysporzyć szpieg w firmie, który podejmuje nielegalne działania mające na celu zdobycie tajemnic handlowych (specyfikacje, receptury, przepisy, plany techniczne produktów, technologie, biznesplany, dane klientów, kody źródłowe oprogramowania), organizacyjnych, w tym również know-how. Zdobyte informacje mogą posłużyć konkurencji np. do zdyskredytowania szpiegowanej organizacji bądź jej pracowników lub do wypracowania przewagi na rynku. Taką rolę może realizować:

członek zarządu (jako osoba decyzyjna z nieograniczonym dostępem do informacji),

asystentka (jako prawa ręka prezesa mogąca zapoznać się z korespondencją czy notująca przebieg spotkań, nie ściągając na siebie podejrzeń),

a nawet i sprzątaczka (przeglądająca śmieci w gabinetach w celu ustalenia planów rozwoju).

Rozpoznanie szpiega w firmie jest trudne, ze względu na doskonałe przygotowanie do realizacji zadania, jednak czujność i obserwacja podejrzanych zachowań (tj.: tajemnicze rozmowy telefoniczne, nieoczekiwane wizyty w niedostępnych dla ogółu obszarach, częste pytania lub próby dotarcia na własną rękę do poufnych informacji, śledzenie pracowników) może dać sygnał do podjęcia działań dekonspirujących. Problem szpiegostwa wymaga kompleksowego podejścia oraz ciągłego doskonalenia zabezpieczeń wszystkich obszarów działalności organizacji. Kluczową rolę odgrywają cykliczne szkolenia dla pracowników i zarządu w zakresie możliwych zagrożeń oraz wdrożenie systemów ochrony informatycznej i fizycznej. W przeciwdziałaniu wyciekom informacji mogą pomóc procedury bezpieczeństwa dotyczące ochrony danych, kontroli dostępu czy szyfrowania, a także zabezpieczenie systemów informatycznych oraz materiałów stanowiących wrażliwe dane. Nieocenioną pomoc może zapewnić również prześwietlanie kandydatów do pracy lub weryfikacja pracowników.